ساختار شیمیایی آب عبارت است از: ترکیب دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن (O2H) با یکدیگر. انرژی غذاهای مختلف با میزان آب آنها نسبت معکوس دارد. در واقع، غذاهایی که حاوی آب زیادتری اند، انرژی کمتری دارند.

با توجه به اختلاف فیزیولوژیکی، بین افراد در سنین مختلف می توان اظهار داشت که 45 تا 75% وزن بدن را آب تشکیل می دهد. این نسبت در زمان تولد 75% است و در سنین کهولت به 45% می رسد (متوسط آن در مردان 55% و در زنان 50% است). درصد آب با میزان چربی بدن نیز نسبت عکس دارد.

 

نقش آب در بدن

کل آب بدن را می توان به دو بخش زیر متمایز کرد: 

1. آب درون سلولی: بین 60 تا 65% آب بدن در داخل سلولها قرار دارد.

2. آب برون سلولی: بین 35 تا 40% آب بدن در خارج از سلولها قرار دارد.

حدود 20% آب برون سلولی درپلاسما (5% وزن بدن) و 80% بقیه اطراف سلولها را احاطه کرده است. مایع برون سلولی مشتمل است بر: لنف، ترشحات غدد بزاقی، لوزالمعده، کبد، غشای مخاطی لوله گوارش و ترشح اشک، به علاوه محیطی که سلولها در آن شناورند.

برای اینکه غلظت آب و الکترولیت های داخل وخارج سلول ثابت بماند، باید بین میزان آب و املاح مصرفی و دفعی تعادل برقرار باشد، زیرا همین ورود و خروج یونها به سلولها در حضور مایعات، انرژی سلولها را نیز تأمین و مواد زاید را از آنها دفع می کند.

 

آب ماده ای حلّال است که شکل و ماهیت مواد محلول و چگونگی اعمال آنها را در تشکیلات سلولی تغییر می دهد. همچنین، آب ماده اصلی تمام مایعات بدن از جمله لنف، خون، ادرار، عرق، اشک، عصاره های گوارشی، آنزیمها و هورمون ها است.

آب در فرایندهای تجزیه (هیدرولیز) و ترکیب برای مثال تجزیه نشاسته به گلوکز و تجزیه چربی به اسیدهای چرب، شرکت می کند. آب در تنظیم حرارت بدن سهیم است و بخشی از حرارت حاصل از سوخت و ساز را از راه تعریق، تبخیر و هوای بازدمی از بدن خارج   می کند.

آب، حرکت مفاصل و در نتیجه اجرای حرکات متنوع انسان را تسهیل می کند و از طریق دفع از کلیه ها، pH خون و تعادل اسیدی ـ بازی بدن را تنظیم می کند.

 

تعادل آب در بدن (آب مصرفی، آب دفعی)

هدف  

1. سه روش تأمین آب مورد نیاز بدن را برشمرید.

2. چگونگی جذب آب به خون و لنف آگاه شوید.

3. چهار روش دفع آب از بدن را توضیح دهید.

 

آب مصرفی

آب مورد نیاز بدن که به طور متوسط حدود 2500 میلی لیتر در شبانه روز است، از راههای زیر

 به بدن می رسد: 

 

1. مایعات آشامیدنی. افراد بزرگسال روزانه به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن به حدود 35 میلی لیتر، کودکان بیشتر و نوزادان به حدود 140 میلی لیتر آب به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن نیاز دارند. در شرایط طبیعی، هر فرد معمولی روزانه حدود 1000 تا 1500 (به طور میانگین 1250) میلی لیتر آب مصرف می کند.

2. آب موجود در غذاهای مصرفی. علاوه بر آب آشامیدنی، مقداری از آب مورد نیاز بدن، به طور متوسط 900 میلی لیتر، از طریق غذاهای مختلف، میوه ها و سبزیجات تأمین      می شود.

 

 

3. آب سوخت و سازی. مولکولهای غذا برای تأمین انرژی تجزیه شده که در پایان این فرایند دی اکسید کربن و آب تولید می شود.

آب حاصل از واکنشهای اکسایش در بدن، به طور متوسط، 350 میلی لیتر است که از سوخت و ساز یک گرم کربوهیدرات، پروتئین و چربی، به ترتیب، 6ر0، 4ر0 و 07ر1 گرم آب تولید می شود. اگر گلیکوژن ذخیره در بدن سوخته شود، به ازای هر گرم از آن معادل 7ر2 گرم آب آزاد می شود.

جذب آب

آب براساس سازوکار انتشار، از غشای سلولها عبور می کند و به سرعت از لوله گوارش به خون و لنف جذب می شود. تنظیم میزان جذب آب بیشتر به کمک فشار اسمزی ناشی از یونهای غیرآلی (معدنی) انجام می گیرد.

 

آب دفعی

مقدار آبی که هر شخص روزانه از دست می دهد، در شرایط طبیعی معادل میزان آب دریافتی است (حدود 2500 میلی لیتر) که از راههای زیر دفع می شود:

1. ادرار. روزانه به طور متوسط 1500 میلی لیتر آب از طریق کلیه ها از بدن دفع می شود .     حجم ادرار روزانه با دفع آب توسط پوست، ریه ها و روده ها نسبت عکس دارد. مصرف زیاد مواد پروتئینی مقداری مواد زاید ـ مانند اوره، اسید اوریک و کراتینین ـ تولید می کند که دفع آنها مستلزم مصرف آب بیشتر است.

2. مدفوع. حدود 70% مدفوع را آب تشکیل می دهد، 80 تا 150 میلی لیتر آب از بدن دفع می شود. در شرایط اختلالات گوارش، و نیز بروز اسهال، مقادیر بالا روزانه به 1000 تا 5000 میلی لیتر نیز می رسد.

 

3. پوست. آب به دو صورت از پوست دفع می شود: الف) تعریق؛ ب) تبخیر.

مجموع آب دفعی از طریق تعریق و تبخیر بین 550 تا 750 میلی لیتر است. 

4. تنفس. آب دفعی از طریق هوای بازدم، بین 200 تا 300 میلی لیتر است. مجموع دفع آب از این طریق تبخیر پوستی را دفع نامحسوس آب می نامند که میزان آن با رطوبت هوای محیط نسبت معکوس دارد.

 

تعادل آب در بدن به متغیرهای مختلفی، به قرار زیر، بستگی دارد: 

1. میزان مایعات مصرفی؛

2. پروتئین و مواد معدنی غذایی و الکترولیت ها؛

3. فعالیت های بدنی و ورزشی؛

4. میزان تنفس؛

5. وضعیت سوخت و سازی بدن؛

6. حرارت بدن.